Czy twórcom postaci fikcyjnych przysługują prawa autorskie? To pytanie zadają sobie pisarze tworzący dzieła literackie (np. autorka postaci Harrego Pottera), autorzy komiksów i innych podobnych dzieł, gdzie postacie mają formę plastyczną (np. komiks Kapitan Polska) czy wreszcie twórcy postaci z dzieł audiowizualnych (np. Batman czy Mario Bross). Jak można chronić postacie fikcyjne na gruncie prawa autorskiego?
Ochrona prawa autorskiego w stosunku do postaci fikcyjnych
W polskiej ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie ma regulacji, która odnosiłaby się bezpośrednio do ochrony postaci fikcyjnych. Ale przyjmuje się, że ta ochrona kształtuje się w dwojaki sposób.
Po pierwsze, ochrona związana jest ochroną całego utworu, gdyż przyjmuje się, że postać fikcyjna stanowi integralną jego część, a jej wykorzystanie bez zezwolenia może skutkować zarzutem naruszenia integralności dzieła.
Po drugie ochrona samoistna postaci fikcyjnej może wynikać z:
niezmiennej formy danej postaci fikcyjnej,
tego, jest postacią fikcyjną znaną,
rozpoznawalności postaci fikcyjnej.
Aby spełnić warunek oryginalności powinna zostać naznaczona piętnem autora i nie powinna stanowić powielenia żadnej wcześniejszej postaci fikcyjnej.
Z powyższych względów, najlepiej chroniona jest postać przedstawiona w formie plastycznej (np. w komiksach). Natomiast w przypadku postaci występującej w utworach audiowizualnych charakterystyczne jej cechy obejmują równocześnie cechy zewnętrzne, jak i wewnętrzne.
Jak chroniona jest nazwa postaci fikcyjnej?
Podobnie jak w przypadku ochrony samej postaci, tak i w zakresie jej nazwy nie ma regulacji, która ściśle odnosiłaby się do ochrony nazwy lub imienia i nazwiska postaci. W związku z tym, stosuje się odpowiednio ochronę tak, jak w przypadku tytułów utworów. Nazwa postaci fikcyjnej może być chroniona jako integralna część utworu lub samoistnie po spełnieniu opisanych wcześniej przesłanek.
Nazwa postaci fikcyjnej może być chroniona również na gruncie prawa ochrony znaków towarowych.
Przykłady sporów sądowych w zakresie ochrony postaci fikcyjnych
Sprawa DC Comics v. Towle: Klasycznym przykładem sporu dotyczącego ochrony prawa autorskiego dla postaci fikcyjnych jest sprawa Batmobile. Spór, który wygrał DC Comics dotyczył pojazdu Batmobile i produkcji jego repliki. W orzeczeniu sądu stwierdzono, że pojazd chroniony jest samoistnie ze względu na jego rozpoznawalność, a dodatkowo sąd przypisał mu rolę superbohatera ze względu na jego cechy tj. szybkość, siła, przebiegłość i nieuchwytność.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 1935 r., 1 K 557/35: “Tytuł utworu literackiego wraz z treścią tego utworu stanowią jednolite dzieło sztuki. W oderwaniu od zagadnienia utworu, od jego rodzaju i od celów, jakim utwór został poświęcony, nie można rozstrzygać o tym, czy tytuł tego utworu ma być chroniony dla wyłączności autora i w jakich granicach może i powinna mu ta wyłączność przysługiwać” (orzeczenie SN z 19.10.1935 r., 1 K 557/35, Zb OSN 1936 r., poz. 109).
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2007 roku, II CSK 207/07: “[…] należy przyznać rację skarżącemu, że stworzenie fikcyjnej postaci […], o cechach życiowego nieudacznika, prowincjonalnego filozofa, prezentującej na antenie radiowej improwizowane przez jej twórcę – kreatora teksty kabaretowe, stanowi przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze i spełnia konieczne przesłanki utworu w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych”.
Stan na dzień: 21 lutego 2019 roku
Foto: pixabay.com
Comentarios