Zdjęcie: Kobieta z parasolem, Claude Monet, 1875, CCO, domena publiczna.
Z dniem 1 stycznia 2019 roku do domeny publicznej przeszły utwory z 1923 roku.
Czym jest domena publiczna?
Domena publiczna to zbiór utworów, które z różnych względów nie są objęte ochroną i można dowolnie z nich korzystać. Takie utwory mogły nigdy nie korzystać z ochrony albo prawa te już wygasły. W domenie publicznej znajdują się zarówno dzieła literackie, jak i dzieła plastycznych (obrazy, rysunki, zdjęcia) oraz utwory muzyczne i audiowizualne.
Rozwój koncepcji dot. domeny publicznej
Początków założeń dla domeny publicznej szukać można już w starożytnym Rzymie, gdzie istniała kategoria “rzeczy, których nie można posiadać na własność”. W XVIII-wiecznym Statucie Anny z 1710 roku wskazano, że po 14 latach od publikacji autor tracił prawo do dzieła.
W 2010 roku opublikowano “Manifest Domeny Publicznej”, gdzie wyjaśniono
“domena publiczna leży u podstaw naszej świadomości, wyrażonej przez wspólnotę wiedzy i kultury. Jest surowcem, dzięki któremu tworzymy nową wiedzę i dzieła kultury (…) jest niezbędna dla zapewnienia społecznego i ekonomicznego dobrobytu naszych społeczeństw”.
Prawo a domena publiczna
W polskim prawie, termin domena publiczna nie istnieje. Przyjąć można, że w domenie publicznej znajdują się następujące rodzaje utworów:
utwory nigdy nie były przedmiotem prawa autorskiego ze względu na czas, w którym powstały
wygasły do nich autorskie prawa majątkowe, gdyż minęło już 70 lat od śmierci ich autora, ostatniego ze współautorów, daty rozpowszechnienia lub daty ustalenia utworu
dokumenty i materiały urzędowe
nie są wytworem ludzkiej pracy np. eksponaty geologiczne.
Zgodnie polską ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 roku:
Autorskie prawa majątkowe wygasną z upływem lat 70 (z wyjątkami wskazanymi w ustawie):
1) od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych;(współautorstwo) 2) w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany – od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość; (nieznany twórca) 3) w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu,a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty ustalenia; 4) w odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego; 5) w odniesieniu do utworu słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego –od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego.
Kalkulator domeny publicznej: https://domena.koed.org.pl lub www. outofcopyright.eu
Twórca utworu może przenieść swój utwór do domeny publicznej udzielając licencji tzw. zerowej lub wolnej (CCO).
Dzień Domeny Publicznej i nowości w roku 2019
Dzień 1 stycznia jest Dniem Domeny Publicznej, gdyż to właśnie od 1 stycznia kolejne utworu co roku przechodzą do domeny publicznej. Ze względu na ochronę jaką dała ustawa z 1998 roku „Sonny Bono Copyright Term Extension Act”, przedłużono o 20 lat okres ochrony i ten okres właśnie dobiegł końca.
Dzięki wygaśnięciu praw autorskich mamy teraz nieobarczony tantiemami dostęp do utworów takich twórców, jak Edgar Rice Burroughs, Kahlil Gibran, P.G. Wodehouse, D.H. Lawrence, Edith Wharton czy E.E. Cummings.
Teraz praktycznie nieobecne są w Internecie dzieła XX wiecznej sztuki, a dzięki tej odwilży będą mogły na nowo zaistnieć.
Listę utworów, które trafiły do domeny publicznej znaleźć można tutaj: WIKIPEDIA
Wśród polskich twórców, których utwory trafiły do domeny wymienić można Fryderyka Zolla (młodszego) i Władysława Witwickiego.
Jak szukać utworów należących do domeny publicznej?
Przykładowe źródła i wyszukiwarki utworów literackich, obrazów, filmów i muzyki znajdujących się w domenie publicznej:
Otwarta nauka i Coalition S
Systematycznie wzrasta rola otwartego dostępu i wolnej licencji dla kultury i nauki. We wrześniu 2018 roku zawarto tzw. Coalition S, która ma wspierać obie podstawowe „drogi” otwartego dostępu:
zieloną, opierającą się na deponowaniu publikacji w repozytoriach, oraz
złotą, zgodnie z którą to wydawcy udostępniają publikacje w sposób otwarty.
Natomiast w listopadzie 2018 roku opublikowano Wytyczne, do których do lutego 2019 można zgłaszać uwagi w ramach konsultacji społecznych. Wszystko po to, aby otwierać europejską naukę i szerzej dzielić się wiedzą.
Co warto zapamiętać:
Domena publiczna umożliwia legalne i nieodpłatne korzystanie z utworów, co do których nie przysługują lub wygasły prawa autorskie majątkowe.
Przejście utworu do domeny publicznej nie powoduje, że jego twórca przestaje “być autorem” danego utworu (osobiste prawa autorskie).
Od 1 stycznia każdego roku nowe utwory trafiają do domeny publicznej.
Stan prawny na dzień: 7 stycznia 2019 roku
Źródła:
Legalna Kultura
prawokultury.pl
Koalicja Otwartej Edukacji