CZYM SĄ FAKE NEWSY?
Pomimo, że nie przyjęła się żadna definicja fake newsów, to ogólnie można je określić jako nieprawdziwe wiadomości lub inaczej formę przekazywania informacji, która opiera się na celowej dezinformacji lub oszustwie, rozprzestrzenianej poprzez drukowane i nadawcze serwisy informacyjne, media elektroniczne czy serwisy społecznościowe. Informacje te są pisane i publikowane w celu wprowadzenia w błąd, albo w celu uzyskania finansowych lub politycznych korzyści. Często stosują chwytliwe nagłówki w celu zwrócenia możliwie dużej uwagi.
Natomiast według Komisji Europejskiej:
dezinformacja to możliwe do zweryfikowania nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd informacje – tworzone, przedstawiane i rozpowszechniane w celu uzyskania korzyści gospodarczych lub wprowadzenia w błąd opinii publicznej, które mogą wyrządzić szkodę publiczną.
Szkoda publiczna obejmuje zagrożenia dla demokratycznych procesów politycznych i kształtowania polityki oraz dla dóbr publicznych, takich jak ochrona zdrowia obywateli UE, środowisko naturalne lub bezpieczeństwo. Dezinformacja nie obejmuje: błędów sprawozdawczych, satyry i parodii ani wyraźnie oznaczonych stronniczych wiadomości i komentarzy.
Należy rozróżnić nieprawdziwe i wprowadzające w błąd fałszywe wiadomości od satyry lub parodii, która jest przeznaczona dla humoru, ale nie ma na celu wprowadzenia odbiorców w błąd.
JAK ROZPOZNAĆ FAKE NEWS?
Według Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarskich, aby rozpoznać fake news należy:
Rozważyć źródło (rozumieć cele i intencje);
Czytać treść, nie tylko nagłówek (aby zrozumieć cały materiał);
Sprawdzić autorów, aby zweryfikować, czy są oni wiarygodni;
Ocenić pomocnicze źródła (upewnić się, że podają te same informacje);
Sprawdzić datę publikacji (aby zobaczyć, czy informacje są trafne i aktualne);
Upewnić się, czy nie jest to żart, aby określić, czy nie mamy do czynienia z satyrą;
Przemyśleć własne uprzedzenia (aby zobaczyć, czy nie wpływają one na nasz osąd);
Zapytać ekspertów (uzyskać potwierdzenie od niezależnych ludzi dysponujących wiedzą).
JAKA JEST SKALA ZJAWISKA?
Ze względu na problem ze zdefiniowaniem pojęcia “fake news” trudno oszacować skalę zjawiska. Jednakże, na podstawie badań przeprowadzonych przez IAB Polska:
Internet jest przeciętnie wiarygodnym, jednak najbardziej przydatnym kanałem komunikacji. Z perspektywy wiarygodności liderem jest radio i prasa, zaś internet mieści się w drugiej grupie kanałów komunikacji, na równi z rozmowami prywatnymi (mało wiarygodne). Najmniej wiarygodna w rankingu okazała się telewizja.
Media społecznościowe są głównym źródłem nieprawdziwych informacji z kraju i ze świata (58%). Na drugim miejscu wskazywano na portale informacyjne, a na kolejnych serwisy z materiałami wideo i witryny rozrywkowe. 1/4 nie była w stanie wskazać żadnego typu serwisów.
JAK PRAWO MOŻE POMÓC?
Na dzień dzisiejszy nie ma rozwiązań, które miałyby przeciwdziałać lub chronić przed fake newsami.
Państwa powstrzymują się z podjęciem działań ustawodawczych w celu ograniczenia tego zjawIska ze względu na możliwość pojawienia się zarzutu o naruszeniu wolności słowa.
SAMOREGULACJA – KODEKSY DOBRYCH PRAKTYK
Szansę na rozwiązanie problemu upatruje się w podejmowanych działaniach polegających na tzw. samoregulacji dostawców platform internetowych poprzez przyjmowane przez nich dobrowolnie >>kodeksy dobrych praktyk<< regulujące zasady przeciwdziałania rozpowszechnianiu fałszywych wiadomości, udzielania społeczeństwu informacji dotyczących tego zjawiska, podejmowanych działaniach zaradczych czy możliwości weryfikacji treści.
DEEP FAKE NEWS
Innym rozwiązaniem, w którym pokłada się nadzieję jest oprogramowania ułatwiające wykrywanie tzw. deep fake news oraz oznaczanie fałszywych informacji, stąd też zachęca się do pracy nad takimi rozwiązaniami.
REKOMENDACJE I ZAŁOŻENIA
W dniu 31 sierpnia 2018 roku opublikowano przez Radę ds. Cyfryzacji “Uwagi i rekomendacje Rady do Spraw Cyfryzacji dotyczące przeciwdziałania zjawisku tzw. “fake news”. Ten dokument wskazuje na charakterystykę problemu i kroki jakie można będzie podjąć w przyszłości w celu ochrony przed konsekwencjami rozpowszechniania fałszywych wiadomości.
Po pierwsze, rekomendacje podkreślają problem braku zdefiniowania pojęcia “fake news”, jego odpowiedniej kwalifikacji oraz kategoryzacji.
Po drugie, proponuje się podjęcie inicjatywy ustawodawczej jedynie wobec fałszywych wiadomości, których:
rozpowszechnienie godzi w bezpieczeństwo lub porządek publiczny, bezpieczeństwo państwa, ochronę środowiska, zdrowia, praw lub wolności osób;
rozpowszechnianie godzi w podstawowe instytucje demokratycznego państwa prawa, w tym w demokratyczny proces wyborczy;
rozpowszechnienie prowadzi lub naraża na wystąpienie szkody.
Po trzecie, w pozostałych przypadkach należy polegać na tzw. samoregulacji dostawców usług (kodeksy dobrych praktyk) i coraz lepiej działającej technologii “deep fake news”.
Liczyć się należy również z tym, że dalsze prace UE nad tym problemem będą skutkowały wprowadzeniem stosownych regulacji na poziomie europejskim.
Odpowiadając na tytułowe pytanie – z powodu braku skutecznych narzędzi prawnych dla walki z fake newsami, pozostaje tylko obrona przed nimi, co oznacza, że należy:
unikać jakiegokolwiek wsparcia w rozpowszechnianiu takich wiadomości,
rozsądnie podchodzić do publikowanych wiadomości,
korzystać z różnych źródeł i weryfikować otrzymywane wiadomości.
Stan na dzień: 4 stycznia 2019 roku
Photo: pixabay.com