Wszyscy się zastanawiają, skąd to powszechne zainteresowanie technologią Blockchain? Jakie daje ona możliwości? Gdzie może być zastosowana i co ma wspólnego z Bitcoinem?
BLOCKCHAIN Z PERSPEKTYWY PRAWNIKA
W związku z tym, że od lat zajmuję się zawodowo, naukowo, ale też hobbystycznie nowymi technologiami, w szczególności zastosowaniem prawa w usługach finansowych i bankowych, regulacjami dotyczącymi systemów płatności, przestępstwami karno-gospodarczymi oraz ogólnie pojętą cyberprzestępczością, postanowiłam pokusić się o scharakteryzowanie technologii Blockchain z perspektywy prawa. Tę technologię analizuję już od 3 lat, podobnie jak zagadnienia związane ze sztuczną inteligencją i inne powiązane.
To opracowanie nie jest opracowaniem naukowym, ani kompleksowym, nie ma też na celu zniechęcić Państwa do inwestowania w kryptowaluty, zakup tokenów, emisję ICO (z ang. Initial Coin Offering), poszukiwanie w Blockchainie funduszy dla waszego biznesu czy do innych inwestycji związanych z Blockchainem, wręcz przeciwnie – widzę ogromny potencjał w jego zastosowaniu, ale jako prawnik zwracam uwagę na niezbędny, jak zawsze zresztą rozsądek i przezorność. Przedstawię moje spojrzenie na to zagadnienie po to, aby pokazać zarówno ogromne możliwości, jak i zagrożenia, które może przynieść tym, którzy niewiele o Blockchainie wiedzą bądź dopiero rozpoczęli z nim przygodę. Dla bardziej zaawansowanych udostępnić mogę moje opracowania naukowe.
„Don’t invest in something you do not understand”
W pełni popieram radę Warren’a Buffeta, który od lat radzi inwestorom, ażeby nie inwestowali w coś, czego nie rozumieją („Don’t invest in something you do not understand”). Stąd on sam unika inwestycji w nowe technologie. Opierając się na tej i innych radach, sama rozpoczęłam od analizy tej technologii uczestnicząc w różnych przedsięwzięciach w Polsce i za granicą, wielogodzinnych dyskusjach z inwestorami i naukowcami aż po doradztwo przedsiębiorcom wdrażającym Blockchaina w swojej działalności. Ale z drugiej strony, każdy inwestor musi mieć też na uwadze, że bez podejmowania ryzyka trudno osiągnąć wielkie zyski.
Przechodząc do meritum… Coraz częściej słyszę pytanie – ale o co w ogóle chodzi z tym Blockchainem?
DEFINICJA TECHNOLOGII BLOCKCHAIN
Blockchain stanowi zdecentralizowaną i rozproszoną bazę danych w modelu open source w sieci internetowej o architekturze peer-to-peer (P2P) bez centralnych komputerów i niemającą scentralizowanego miejsca przechowywania danych, służącą do księgowania poszczególnych transakcji, płatności lub zapisów księgowych, zakodowana za pomocą algorytmów kryptograficznych (Wikipedia). Natomiast przykładami jej zastosowania są kryptowaluty, w tym bitcoin. Cechami charakterystycznymi są m.in.: niezależność (brak organu nadzorującego, którym w przypadku pieniądza jest Skarb Państwa), anonimowość użytkowników, jawność transakcji, nienaruszalność zapisu transakcji, ogólnodostępność i inne.
Przedstawiając obrazowo technologię Blockchain, warto skupić się na przykładzie kryptowalut. Przyjmuje się, że kryptowaluty można kupić albo je wykopać. Kopanie kryptowalut (z ang. mining) polega na zatwierdzaniu nowych bloków i dołączaniu ich do istniejącego już łańcucha bloków.
PRZYKŁADY ZASTOSOWANIA
Wśród przykładów zastosowania technologii Blockchain wymienić można:
a) kryptowaluty – np. użycie kryptowalut jako voucherów w Syrii wśród uchodźców, którzy mogli nabyć w ten sposób artykuły spożywcze czy zastosowanie kryptowalut w celu redukcji kosztów dokonywanych transakcji płatniczych dla potrzebujących z krajów Afryki subsaharyjskiej (najkosztowniejsze transakcje płatnicze na świecie).
b) usługi finansowe np. wenezuelska kryptowaluta Petro, inwestycje NASDAQ w tę technologię,
c) rejestry danych np. rejestry gruntów w Brazylii,
d) czynności notarialne np. poświadczenie daty na dokumencie tzw. timestamping, np. Blocknotary,
e) samorealizujące się smart kontrakty,
f) narzędzie dla potwierdzenia autorstwa utworów np. w Ethereum, możliwości zawarcia smart kontraktów i automatycznego pobierania tantiem,
g) systemy do głosowania pozwalające uniknąć oszustw np. Follow my Vote.
HISTORIA BLOCKCHAINA I BITCOINA
Przyjmuje się, że po raz pierwszy o kryptograficznie zabezpieczonym systemie napisali Stuart Haber i W. Scott Stornetta w 1991 roku, a w 1998 roku Nick Szabo opisał swój pomysł zdecentralizowania waluty wirtualnej, którą nazwał bit gold. Kolejno w październiku 2008 roku Satoshi Nakamoto opublikował artykuł dotyczący konstrukcji Bitcoina, a z początkiem 2009 roku wdrożono jego pomysł. Pierwszy blok #0 został utworzony w dniu 3 stycznia 2009 roku o godzinie 18:15 i miał wartość 50 BTC. Drugi blok #1 utworzono w dniu 9 stycznia 2009 roku. Istnieją różne podejrzenia, co do prawdziwej tożsamości Satoshi Nakamoto, ale żadna z wersji nie została ostatecznie potwierdzona.
BITCOIN
Bitcoin stanowi najpopularniejszą kryptowalutę. Wszystkie pozostałe kryptowaluty określa się mianem „altcoinów”, czyli alternatywnych coinów. Kryptowaluty oferowane są przez giełdy kryptowalut lub kantory. Niestety, to co charakterystyczne dla tych podmiotów to ciągle wysoka podatność na ataki. A to, co budzi wielkie emocje szczególnie w ostatnich miesiącach, to niestabilność kursu i podatność na działanie bańki spekulacyjnej. Obecnie mamy okazję obserwować bardzo wysoki kurs Bitcoina, który 17 grudnia 2017 roku przekroczył granicę 20 tys. dolarów. W dniu dzisiejszym utrzymuje się na poziomie ponad 10 tys. dolarów ze zmianą kursu w ciągu 24h na poziomie ok. 6%. W przeszłości również dochodziło do spektakularnych spadków i wzrostów kursu. Przykładowo w 2013 roku doszło do wzrostu kursu o 9000% w ciągu roku, a następnie nastąpiło nagłe przedświąteczne tąpnięcie o 50% (z $867 do $439). Trudno mi było uwierzyć, słuchając przewidywań podczas jednej z konferencji naukowych w czerwcu 2017 roku, gdzie przedstawiałam temat Blockchaina, jako wyzwania dla wymiaru sprawiedliwości, że kurs Bitcoina sięgnie 20 tys. dolarów do końca 2017 roku. A jednak, tak się stało.
POLSKIE PRAWO A INWESTYCJE W KRYPTOWALUTY. NOWE ROZWIĄZANIA DLA FINANSOWANIA BIZNESU
W Polsce rozważania na temat Blockchaina i kryptowalut na gruncie prawa, rozpoczęły się od prawa podatkowego, podobnie jak w innych krajach. Ciągle żadne przepisy nie odnoszą się bezpośrednio do kryptowalut czy Blockchaina. Początkowo instytucje podatkowe wydawały odmienne interpretacje podatkowe. Następnie zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 22 października 2015 roku uznano Bitcoina za środek płatniczy, a dochody z obrotu nim są zwolnione z podatku VAT. Ten wyrok jednak nie zmienił sytuacji i dalej spotykano rozbieżności w orzecznictwie.
W rezultacie, obrót kryptowalutami jest legalny. Aktualnie kopanie kryptowalut nie jest opodatkowane, ale dokonanie ich sprzedaży już tak. Do tej pory opodatkowaniu podlegały tylko dochody wynikające ze zmiany kryptowalut na waluty FIAT (tj. waluty tradycyjne, jak PLN czy $), ale ostatnie interpretacje Ministerstwa Finansów uległy zmianie i handlujący kryptowalutami będą musieli rozliczyć ten dochód w PIT-cie. Osoby fizyczne powinny rozliczyć ten obrót przez zastosowanie skali podatkowej (18% lub 32%), a osoby prowadzące działalność gospodarczą mogą skorzystać z podatku liniowego (19%). Każda niejasność w przepisach podatkowych rodzi wiele dodatkowych pytań, a w przypadku kryptowalut ciągle jest ich jeszcze wiele. W Ministerstwie Finansów powstał zespół analizujący rynek kryptowalut, stąd przypuszczać można, że wdrażane będą kolejne regulacje.
W ujęciu prawa karnego, możemy mówić o następujących przestępstwach blockchainowych – kradzież kryptowalut, okup w kryptowalucie (ransom), smart kontrakty kryminalne czy też niestety często spotykane w przypadku ICO – przestępstwo prania pieniędzy.
Kryptowaluty a kwestie prawne na gruncie prawa polskiego:
1. Działalność gospodarcza: Dana działalność dotycząca kryptowalut w zależności od skali, wysokości zysków i innych okoliczności może zostać zakwalifikowana jako działalność gospodarcza i w związku z tym koniecznym będzie założenie jednoosobowej działalności gospodarczej czy też rozpoczęcie prowadzenia działalności w formie spółki, co będzie miało też skutki podatkowe. Szczególnie wskazane jest rozważenie tego w przypadku ICO albo przy „kopaniu” kryptowaluty na dużą skalę.
2. Zmiany przepisów:
– Dyrektywa o usługach płatniczych PSD2: W dniu 13 stycznia 2018 roku, unijna dyrektywa PSD1 została zastąpiona dyrektywą PSD2. Nowa dyrektywa wprowadza szereg obowiązków dla podmiotów świadczących usługi płatnicze. Tym samy, odnosi się do giełd kryptowaluty, które chcąc dalej działać będą musiały rozważyć decyzję o ubieganiu się o licencję biura usług płatniczych, małej instytucji płatniczej czy też Krajowej Instytucji Płatniczej przed Komisją Nadzoru Finansowego (KNF).
– Przepisy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (AML/CFT): W związku z tym, że w styczniu 2018 roku przyjęto projekt nowej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, to prawdopodobnie nowe przepisy wejdą w życie w najbliższych miesiącach. Projekt ustawy bezpośrednio odnosi się do kryptowalut i stawia szereg nowych wymagań dla podmiotów świadczących usługi w zakresie z założenia ryzykownych inwestycji w kryptowaluty.
3. Planowanie emisji tzw. ICO: Na gruncie prawa polskiego, każdy, kto planuje ICO powinien w danym konkretnym przypadku przeanalizować przynajmniej poniższe regulacje prawne:
– ustawa o ofertach publicznych i regulacje dot. prospektów informacyjnych,
– ustawa o funduszach inwestycyjnych i regulacje dot. alternatywnych spółek inwestycyjnych (ASI),
– dyrektywa MiFID II o rynku instrumentów finansowych i inne.
Dobrym rozwiązaniem może być zwrócenie się do KNF (Innovation Hub) o wskazanie wymogów prawnych w przypadku konkretnego przypadku, co jednak nie oznacza rozłożenia przysłowiowego „parasola ochronnego” nad wnioskującym. Czekamy ciągle na znane z innych krajów konstrukcje piaskownic tj. „sandbox’ów”, które zapewniają taką ochronę nowopowstałym firmom (startupom).
Zastosowanie mogą znaleźć jeszcze inne regulacje prawne w zależności od konkretnej analizowanej sytuacji.
PRAWO NA ŚWIECIE
Na świecie brak jednego, uniwersalnego podejścia w stosunku do Blockchaina i kryptowalut. Wskazując na ciekawsze rozwiązania, warto wspomnieć o kryptowalucie wenezuelskiej „Petro”, Gibraltar Blockchain Exchange, ograniczeniach użycia technologii w Chinach czy szerokim jej zastosowaniu w Szwajcarii.
Wielka Brytania: Wielka Brytania wykazuje ogromne zainteresowanie Blockchainem, w którym upatrują szansę na dalsze konkurowanie z innymi krajami po Brexicie. W kontekście Wielkiej Brytanii wspomnieć warto również zastosowanej w tym kraju konstrukcji sandbox’u (tzw. piaskownicy), który działa z powodzeniem od 2016 roku i umożliwia rozwój środowiska FinTech przy zapewnieniu ochrony przed nadużyciem prawa.
Hiszpania: W Hiszpanii aktualnie planowane są zmiany regulacji prawnych, tak aby zachęcić przedsiębiorców do inwestowania w Blockchain właśnie w tym kraju. Zachęcić ma m.in. obniżenie podatków.
Izrael: Izrael jako „Naród Startupów” stanowi doskonałe miejsce dla inwestycji blockchainowych. To najlepsze miejsce dla innowacyjnych pomysłów biznesowych. Europejskie startupy osiągające zyski często marzą o relokacji ich biznesu bądź to do Doliny Krzemowej (USA) bądź do nieco tańszego Tel-Awiwu (Izrael). Natomiast zgodnie z ostatnimi doniesieniami prasowymi, Izrael planuje opodatkować Bitcoina i inne kryptowaluty, jak nieruchomości. W ostatni poniedziałek 26/02/2018 izraelski Supreme Court wydał orzeczenie zakazujące jednemu z banków stosowania ograniczeń w stosunku do klientów prowadzących działalność związaną z kryptowalutami. Oznacza to, po raz kolejny udzielenie “zielonego światła” dla rozwoju rynku kryptowalut w tym kraju.
USA: W Stanach Zjednoczonych do 2015 roku środowisko finansowe przychylnie i z zainteresowaniem spoglądało na Blockchain i kryptowaluty. Następnie, począwszy od wprowadzenia w dniu 8 sierpnia 2015 roku BitLicense, czyli nowojorskiej licencji dla przedsiębiorstw świadczących usługi z zakresie kryptowalut, sytuacja zaczęła się zmieniać. Kolejno inne Stany zaczęły wprowadzać ograniczenia w tym zakresie.
PRZYSZŁOŚĆ BLOCKCHAINA
Na początku 2018 roku brytyjska dziennikarka zapytała mnie, jakie są moje przewidywania w kontekście przyszłości Blockchaina. Odpowiedziałam jej, że będzie to prawdopodobnie dalsza adaptacja technologii na rynku usług finansowych, ale już teraz przy udziale publicznych instytucji finansowych. Oprócz tego, nastąpi dalszy wzrost liczby ICO, co spowoduje konieczność wdrażania niezbędnych regulacji prawnych dla zapewnienia przynajmniej minimalnej ochrony dla inwestorów. Moje przewidywania zaczęły się spełniać. Podkreślam przy tym, że musimy odróżniać przy ocenie rozwoju tych technologii, technologię Blockchain od kryptowalut (Bitcoina), które stanowią tylko jedno z jej zastosowań.
INNE TECHNOLOGIE – SKALA CZASU
Podobnie jak inne technologie (np. Internet, telefony komórkowe, telewizja), technologia Blockchain przejść musi proces ewolucji. Według mnie obecnie znajduje się ciągle na jednym z początkowych etapów rozwoju. Trudno powiedzieć, czy będzie rozwijać się dalej, czy pojawi się nowa technologia, która przejmie jej zastosowanie, ale przepuszczam, że dopiero po około 15 latach od daty jej powstania (2009) będziemy mogli wstępnie określić, czy technologia się przyjęła. Przypominam, że tworząc sieć Internet dla zastosowania militarnego nikt nie przypuszczał, że znajdzie ona powszechne zastosowanie na całym świecie.
Obserwuję i dokonuję również podobnej analizy w kontekście sztucznej inteligencji, samochodów autonomicznych (bezzałogowych), zastosowania dronów i nowości w robotyce. W najbliższym czasie mogę o tych ciekawych zagadnieniach napisać lub podyskutować z wami
PODSUMOWANIE
Po wielu latach badań w tym zakresie, uważam, że rozbudowane regulacje prawne i wprowadzane ograniczenia nie powinny znaleźć zastosowania w dziedzinie prawa nowych technologii. Tutaj powinien zostać zachowany niezbędny obszar, gdzie dochodzić będzie do samoregulacji, gdyż w innym wypadku może dojść do zahamowania rozwoju nowych technologii. Chociaż, pojawiają się sytuacje wyjątkowe np. w przypadku kryptowalut czy rozwiązań takich jak ICO, gdzie szersze regulacje prawne mogą, wręcz przeciwnie, wspomóc dane rozwiązanie technologiczne i zapewnić ich użytkownikom niezbędną ochronę i wzbudzić większe zaufanie. Na dzień dzisiejszy niestety, zdecydowanie większa część ICO, stanowią jedynie metodę na zdobycie środków w fazie wstępnej inwestycji (bez pokrycia w kapitale), czyli zmodyfikowaną formę crowdfundingu lub metodę prania pieniędzy.
O wielu ważnych zagadnieniach związanych z Blockchainem nie wspomniałam, ale mam nadzieję, że to opracowanie stanie się wstępem dla dalszych owocnych dyskusji.
Z ciekawością będę śledzić dalszy rozwój Blockchaina i zachęcam wszystkich do tego samego.
Już niedługo, bo w połowie marca 2018 roku Blockchain będzie znowu omawiany w ramach spotkań organizowanych pod przewodnictwem Argentyny w grupie G20.
Stan na dzień: 12 maja 2018 roku
Autor: Judyta Kasperkiewicz
Photo credit: Shutterstock